در این مقاله، ضمن اشاره به مقوله فرهنگ و نقش تعیین کننده آن در سرنوشت جوامع، در مورد یکی از بیماری های فرهنگی و اجتماعی انسان در قرون اخیر، تحت عنوان آلیناسیون (Alienation) بحث شده است. در ادامه، پس از بررسی نقش تغییرات فرهنگ و موسیقایی و رابطه آن با الیناسیون، به واژه ترکیبی الیناسیون موسیقایی به عنوان محور اصلی مقاله پرداخته شده است. در راستا تبیین و تشریح الیناسیون موسیقایی، این مقوله به دو بخش اساسی منقسم شده است که تحت عناوین الیناسیون موسیقایی برون فرهنگی و الیناسیون موسیقایی درون فرهنگی نام گذاری شده اند. در راستای اهداف مقاله که همانا بررسی و روشنگری جریان های انحرافی و تجددگرایانه در موسیقی ایران و علل پیدایش آن می باشد، هر یک از این مقوله ها با تقسیم بندی انشعابی و علمی به چندین زیر مجموعه منقسم شده اند. در این راستا، الیناسیون موسیقایی برون فرهنگی در قالب سه زیر مجموعه، در حیطه های اصول نظری، فرآورده های موسیقیایی و فرهنگ مادی موسیقایی و همچنین الیناسیون موسیقایی درون فرهنگی تحت دو زیر مجموعه و در حیطه های فرهنگ شهری و فرهنگ های بومی مورد بررسی دقیق قرار گرفته اند.

«الیناسیون» یکی از مباحث کلیدی اندیشه شریعتی است. او با این مفهوم، مسایل انسان امروز را تجزیه و تحلیل می کند. از نظر وی در «از خودبیگانگی» انسان «دیگری» را «خود» احساس می کند و آگاهی به خویش را از دست می دهد و دچار نوعی «خود آگاهی کاذب» می شود. از خود بیگانگی همان از دست رفتن «وجود حقیقی و فطری» و «خویشتن اجتماعی» است. او، هر آنچه انسان را از ویژگی های انسانی اش-که تعریف خاصی از آن دارد-دور کند عامل «الینه» کنندگی می داند. از نظر شریعتی عقلانیت ابزاری، بوروکراسی و ماشینیسم انسان را در قرن بیستم از خود بیگانه کرده اند و از این منظر آنها را نقد می کند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

فرض اصلی پژوهش این است که افرایش فاصله و تفاهم ذهنی و اجتماعی میان جوانان با نهادهای اجتماعی کننده، منجر به افرایش ازخودبیگانگی اجتماعی می شود. هدف پژوهش نیز بررسی عوامل مؤثر بر ازخود بیگانگی اجتماعی میان جوانان شهر قزوین است که به صورت پیمایش در سال 1400 انجام شد. جمعیت نمونه شامل جوانان منطقۀ دو شهر قزوین می شوند که از جمعیت کل به تعداد 48600 نفر با روش نمونه گیری تصادفی و با استفاده از جدول لین به تعداد 384 انتخاب شدند. داده های مورد نیاز این پژوهش با استفاده از پرسشنامۀ محقق ساخت جمع آوری شده اند. داده های مستخرج از پرسشنامه ها نیز به کمک نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. در مجموع، نتایج به دست آمده نشان می دهند رابطه معناداری بین متغیرهای فاصله اجتماعی فرد با نهادهای اجتماعی کننده با میزان ازخود بیگانگی اجتماعی وجود دارد.

شناخت سلیقه ها و ترجیحات افراد جامعه در مصرف کالاها و به خصوص کالاهای فرهنگی می تواند مشخص کننده نوع و ساختار روابط اجتماعی و میزان تعامل افراد حاضر در قشرهای مختلف اجتماعی باشد. این تحقیق با تمرکز بر مصرف موسیقایی به عنوان یکی از گونه های مصرف فرهنگی، سعی در شناخت و تبیین ارتباط میان پایگاه اجتماعی و انحصار طلبی و تساهل موسیقایی به عنوان گونه هایی از مصرف موسیقایی دارد. روش غالب در تحقیق حاضر پیمایش است و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه می باشد. تحقیق در میان 360 نفر از ساکنان دو محله اختیاریه و جوادیه از محلات شهر تهران، به عنوان نماد دو پایگاه اجتماعی بالا و پایین انجام پذیرفته است. نتایج نشان می دهد میان پایگاه اجتماعی و تساهل موسیقایی رابطه مثبت و معنادار و میان پایگاه اجتماعی و انحصار طلبی موسیقایی رابطه منفی و معنادار وجود دارد. به بیان دیگر هرچه پایگاه اجتماعی بالاتر باشد میزان تساهل موسیقایی بیشتر و هر چه پایگاه اجتماعی پایین تر باشد میزان انحصار طلبی موسیقایی بیشتر است. مقایسه میانگین نمرات انحصارطلبی و تساهل موسیقایی در بین سه پایگاه پایین، متوسط و بالا نشان می دهد، میانگینِ نمره انحصارطلبی موسیقایی پایگاه پایین از بقیه پایگاه ها بیشتر است. همچنین میانگین نمره تساهل موسیقایی پایگاه بالا از بقیه پایگاه ها بیشتر می باشد.

پدیده بیگانگی با توجه به تقابل سنت و تجدد، به ویژه در عصر پهلوی، با جریان شبه مدرنیته و جریان های سیاسی و فکری آن روزگار از وجود ارتباط معناداری حکایت می کند؛ چنان که کودتای 28 مرداد 1332 مهم ترین و تاثیرگذارترین رخداد سیاسی بود که یاس، ناکامی و ازخودبیگانگی قشر متوسط و روشنفکر جامعه را رقم زد. بنابراین پرداختن به آثار غلامحسین ساعدی به عنوان روشنفکری که سطوح و وجوهی از این پدیده را نمایندگی می کند، ضرور به نظر می رسد؛ زیرا ادبیات او محصول فضایی است که به ساحت شبه مدرنیته در ایران تعلق دارد. مقاله پیش رو بر آن است داستان «گاو» ساعدی (از مجموعه عزاداران بیل) را که داستانی استعاری و سمبولیک است، بر اساس مفهوم ازخودبیگانگی تبیین و تحلیل کند و ماجرای ازخودبیگانگی انسان ایرانی را در مواجهه با پذیرش واقعیت و نقش وارون تابی ایدیولوژی در ایجاد این پدیده نشان دهد. این پژوهش پس از تبیین پدیده الیناسیون بر اساس تبارشناسی این مفهوم، به مدد استعاره هایی چون «قدرت و ایدیولوژی»، «هویت» و «دیگری»، با توجه به ساختار نظریه بیگانگی هگل (یگانگی/ بیگانگی/ رهایی از بیگانگی) داستان «گاو» را بررسی می کند. طی تحلیل داستان این نتیجه حاصل شد که در ژرف ساخت اثر یک نظرگاه فلسفی-روان شناختی-جامعه شناختی پنهان است که در ساختار، فضا و شخصیت داستان قابل رویت است. خلق شخصیت های مسیله داری همچون شخصیت مشدی حسن نمایانگر جست وجوی نویسنده برای نشان دادن جهان نمادینی است که با نظریه گره خورده است.

پروین اعتصامی شاعره کهن­گرایِ نواندیش، با وجود عمر کوتاه، اشعار پربار و تأثیرگذاری از خود به جا گذاشت که در رشدِ سلامتِ روانی، فکری و فرهنگی به ویژه در ساحتِ فرهنگی، ادبی و هنری، همچنین در پاسداشت سامان اجتماعیِ جامعه ایران، مؤثر واقع شد. اگر نگاه جنسیتی را کنار نهاده، اشعار پروین را از منظر هنر شاعرانگی بررسی کنیم، بهتر می­توانیم هنر این شاعرِ دغدغه­مندِ صاحب­درد را دریابیم؛ پروین بنا به سرشت پاکِ انسانی و به تبََع، حس مادرانگی، مایه و هنر شاعری خود را در خدمت رشد، تعالیم انسانی و روشنایی درون انسان به کار برد تا نمود هنریِ آن. این مقاله در پی آن است تا ریشه­ و منشأ تعالیم فکری و فلسفۀ روشن اندیشی این شاعرۀ نادره­گفتار را بررسی کند بدین منظور شعر پروین را به روش تحلیلی­­توصیفی، با رویکرد ادبیات تطبیقی، از دو منظر: درون فرهنگی و برون­فرهنگی مطالعه و: عناصر درون­فرهنگی که موجب زایش و رویش اندیشه پروین اعتصامی و عوامل شکل­گیری و رشد شخصیت هنری(شاعرانگی) وی شد؛ و همینطور عناصر و عوامل برون­فرهنگی که شکل­دهندۀ نگرش هنری و جهان­بینی شاعر را بوده، بررسی و سرچشمه­های آن را تبیین می­کند. از یافته­ های بررسی این که پروین در شعر خود گذشته از آثار و شخصیت­های ادبی ایران، از طریق واسطه/واسطه­هایی از آثار فکری و ادبی مغرب­زمین هم بسیار بهره­مند گشته و آثاری که برای آگاهی و رشد فکری جامعه خود لازم و  مناسب می­دانسته، بهره­های لازم را برده­است.

از دیرباز پیوندی عمیق بین شعر و موسیقی برقرار بوده است، به همین دلیل شعرا همواره کوشیده اند با شیوه های گوناگون بر غنای موسیقی کلام خود بیفزایند. قالب غزل که در نوع غنایی سروده می شود مجالی وسیع به شاعر می دهد تا این مهارت خود را بیازماید. آمیختگی مضامین عرفانی با این قالب شعری نه تنها بر محتوا و مضمون آن تاثیر گذاشته بلکه موجب شده پیوند شعر و موسیقی بیش از پیش استوار گردد، به گونه ای که می توان شعر عرفانی را با ساختار موسیقایی آن بازتاب کاملی از افکار و اندیشه ها و حالات شاعر دانست.در این مقاله غزل عطار -به عنوان یکی از پیشگامان بزرگ شعر عرفانی- از این منظر مورد دقت و توجه قرار گرفته و موسیقی شعر او در سه مقوله موسیقی بیرونی (عروض)، موسیقی درونی (بدیع لفظی و معنوی) و موسیقی کناری (قافیه و ردیف) بررسی شده است. توجه خاص در این نوشتار به تاثیر افکار و اندیشه ها و حالات بر موسیقی غزل عطار است.